ALEKSY II – Patriarcha Moskiewski i całej Rusi

Zmarły 5 grudnia 2008 r. Aleksy II (Rüdiger) – od 1990 r. Patriarcha Moskiewski i Całej Rusi – urodził się 23 lutego 1929 r., ukończył leningradzkie seminarium duchowne i Akademię Duchowną, uzyskał doktorat teologii. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1950 r.; w 1961 r. przyjął postrzyżyny do stanu mniszego. Od 1964 r. – arcybiskup talliński i estoński, kierownik administracyjny Patriarchatu Moskiewskiego, stały członek Świętego Synodu; od 1968 r. metropolita talliński i estoński; od 1988 r. metropolita leningradzki i nowogrodzki; w latach 1964-1987 – członek prezydiumKonferencji Kościołów Europejskich, od 1987 r. – przewodniczący Konferencji; członek honorowy akademii duchownych: petersburskiej, moskiewskiej, wielu zagranicznych instytucji duchownych. Był deputowanym w systemie przedstawicielskim ZSRR (1989-1991), członkiem zarządu Rosyjskiej Fundacji Pokoju; honorowym przewodniczącym narodowego komitetu obywatelskiego do współdziałania z organami prawodawstwa, sądownictwa i ochrony prawa, narodowego funduszu „Społeczne Uznanie” oraz niezależnej organizacji „Społeczeństwo Obywatelskie”.

Odznaczony orderami Czerwonego Sztandaru Pracy, Przyjaźni Narodów, orderami św. Księcia Włodzimierza I oraz II stopnia, św. Sergiusza z Radoneża I stopnia;nagradzany wieloma odznaczeniami zagranicznymi. W lutym 1999 r. w związku z siedemdziesiątą rocznicą urodzin otrzymał jedno z najwyższych odznaczeń w Rosji: ustanowiony w 1698 r. i przywrócony w 1998 r. order św. Apostoła Andrzeja, Pierwszego z Powołanych. Laureat nagrody „Człowiek Roku” i nagrody „Srebrny Krzyż” Rosyjskiego Instytutu Biograficznego (1999); wkrótce – bo w 2000 r. – został laureatem międzynarodowej nagrody im. M. Szołochowa w dziedzinie literatury sztuki, jak również Międzynarodowej nagrody „Za krzewienie pokoju i dobra” (ufundowanej w 1999 r. przez organizacje społeczne oraz przedsiębiorców); przyznano mu międzynarodowe odznaczenie „Złoty Sokół” za wkład w osiągnięcie zgody i przyjaźni między narodami i poprawę sytuacji gospodarczej. Kawaler honorowego Złotego medalu „Społeczne Uznanie” (2000), kawaler honorowego odznaczenia obywatelskiego – Złotego Krzyża „Za służbę na rzecz społeczeństwa” (2004). W 2003 r. stał się jednym spośród pierwszych laureatów Międzynarodowej nagrody „Gołąbek pokoju”,ustanowionej przez Międzynarodową Społeczną fundację „Świat bez wojen”; w październiku 2003 r. został nominowany do międzynarodowej nagrody społecznego uznania – orderu „Chwała Rosji”. Laureat nagrody państwowej Federacji Rosyjskiej za wybitne osiągnięcia w dziedzinie działalności humanitarnej w 2005 roku; wyróżniony nagrodą „Człowiek Roku 2006” (Rosyjski Instytut Biograficzny w kategorii „Za wybitny wkład w duchowe odrodzenie Rosji”. Obywatel honorowy miasta Moskwy (2000).

Jego Świątobliwość Patriarcha Aleksy II – był piętnastym z kolei zwierzchnikiem Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego od czasu wprowadzenia patriarchatu na Rusi (1589 r.).

Urodził się w Tallinie, w rodzinie głęboko religijnej.

Ojciec Patriarchy, Michaił Aleksandrowicz Rüdiger (zmarł w 1962 r.), urodzony przed rewolucją w Sankt-Petersburgu, uczył się w szkole prawoznawstwa, gimnazjum ukończył na emigracji w Estonii, w 1940 r. ukończył trzyletnie kursy teologiczne w Tallinie i został wyświęcony na diakona, a następnie jereja; przez 16 lat był tamże namiestnikiem cerkwi Narodzenia Bogarodzicy (zwanej tradycyjnie Kazańską cerkwią), członkiem – a później przewodniczącym rady diecezjalnej; matka Jego Świątobliwości, Jelena Josifowna Pisariewa, pochodziła z Rewla (dziś Tallin). Corocznie udając się na pielgrzymkę do klasztorów w Piuchticach (est. – Kuremäe), żeńskiego – Zaśnięcia Matki Bożej i męskiego – Pskowsko-Pieczerskiego,rodzice zabierali ze sobą syna. W końcu lat trzydziestych wraz z synem odbyli dwie pielgrzymki do walaamskiego klasztoru Przemienienia na jeziorze Ładoga, co w znacznym stopniu określiło drogę duchową przyszłego Patriarchy.

Od wczesnego dzieciństwa Aleksy Rüdigerposługiwał w cerkwi pod kierunkiem swojego ojca duchownego – protojereja Joanna Bogojawleńskiego, następnie – biskupa tallińskiego i estońskiego Isidora. W latach 1944-1947 był starszym hipodiakone< arcybiskupa tallińskiego i estońskiego Pawła (zmarł w 1946 r.), a następnie – biskupa Isidora (zmarł w 1949 r.). Uczył się w rosyjskiej szkole średniej w Tallinie. W 1945 r. hipodiakonowi Aleksemu polecono przygotować otwarcie katedry Aleksandra Newskiego w Tallinie dla odbierania w nim nabożeństw (katedra w okresie wojny i okupacji była zamknięta). Od maja 1945 r. do października 1946 r. był szafarzem (ałtarnik i rizniczij) katedry. W 1946 r. posługiwał jako lektor (psalomszczik) w cerkwi św. Symeona, a w 1947 r. – w cerkwi Kazańskiej w Tallinie. W 1947 r. wstąpił na studia w Sankt-Petersburskim (wówczas – Leningradzkie) seminarium duchowne, które ukończył z wyróżnieniem w 1949 r.

Będąc na pierwszym roku sankt-petersburskiej Akademii Duchownej, Aleksy Rüdiger został 15 kwietnia 1950 r. wyświęcony na diakona, a dwa dni później, 17 kwietnia – na kapłana i wyznaczony na namiestnika (proboszcza) cerkwi Objawienia w mieście Jihvi (Jöhvi) w diecezji tallińskiej. W 1953 r. ojciec Aleksy ukończył Akademię Duchowną z wyróżnieniem i uzyskał stopień doktora teologii. 15 lipca 1957 r. ojciec Aleksy zostaje namiestnikiem (proboszczem) katedry Zaśnięcia Matki Bożej w Tartu i dziekanem (błagoczinnym) okręgu tartuskiego. 17 sierpnia 1958 r. zostaje podniesiony do godności protojereja. 30 marca 1959 r. obrany dziekanem (błagoczinnym) zjednoczonego dekanatu Tartu-Viljandi w diecezjitallińskiej.

W dniu 3 marca 1961 r. w Troickim klasztorze Ławry Trójcy Świętej i Św. Sergiusza (ros. Troice-Siergijewa Ławra) odbyły się postrzyżony Aleksego Rüdigera do stanu zakonnego. Już 21 sierpnia hieromnich Aleksy podniesiony zostaje do godności archimandryty, a 3 września w tallińskim soborze katedralnym Aleksandra Newskiego odbywa się chirotonia archimandryty Aleksego na biskupa Tallińskiego i Estońskiego, z powierzeniem mu czasowego zarządzania także diecezją ryską.

14 listopada 1961 r. biskup Aleksy otrzymuje nominację na wiceprzewodniczącego działu kontaktów z kościołami za granicą Patriarchatu Moskiewskiego. 23 czerwca 1964 r. biskup Aleksy podniesiony zostanie do godności arcybiskupa. Od 22 grudnia 1964 r. arcybiskup Aleksy pełni stanowisko kierownika administracji Patriarchatu Moskiewskiego oraz staje się stałym członkiem Świętego Synodu. (Na posterunku kierownika administracji pozostanie do 20 lipca 1986 r.). 7 maja 1965 r. arcybiskup Aleksy zostaje przewodniczącym komisji nauczania (Zwolnienie z tej funkcji uzyska, na własną prośbę, dopiero 16 października 1986 r.). Od 17 października 1963 r. aż po 1979 r. arcybiskup Aleksy jest członkiem komisji Świętego Synodu do spraw jedności chrześcijan i kontaktów międzykościelnych.

25 lutego 1968 r. arcybiskup Aleksy zostaje podniesiony do godności metropolity. Od 10 marca 1970 r. aż do 1 września 1986 r. sprawuje ogólne kierownictwo nad Komisją Emerytalną, której zadaniem było zaopatrzenie emerytalne duchowieństwa, wdów i sierot po duchownych oraz osób, które pracowały w organizacjach kościelnych. 18 czerwca 1971 r. z uwagi na ofiarną pracę przy organizacji lokalnego soboru Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w 1971 r. metropolita Aleksy dostąpił prawa noszenia drugiej, dodatkowej panagii. Metropolita wykonywał odpowiedzialne funkcje, między innymi w charakterze: członka komisji do spraw przygotowania i przeprowadzenia obchodów 50-lecia (1968 r.) i 60-lecia (1978 r.) przywrócenia Patriarchatu w Rosyjskim Kościele Prawosławnym; członka komisji Świętego Synodu do spraw organizacji lokalnego soboru Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w 1971 r.;przewodniczącego zespołu protokolarno-organizacyjnego, przewodniczącego sekretariatu Soboru Lokalnego. Od 23 grudnia 1980 r. jest wiceprzewodniczącym Komisji do spraw przygotowania i przeprowadzenia obchodów 1000-lecia Chrztu Rusi i przewodniczącym zespołu organizacyjnego tej komisji, a od września 1986 r. – również jej zespołu teologicznego. 25 maja 1983 r. nominowany na przewodniczącego komisji odpowiedzialnej za opracowanie przedsięwzięć związanych z przejmowaniem budynków zespołu klasztornego pw. św. Daniela (ros. Daniłow monastyr’), z organizacją i prowadzeniem wszystkich prac restauracyjnych i budowlanych po stworzeniu na jego terytorium Duchowno-administracyjnego Centrum Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Na tym stanowisku pozostawał aż do powołania na katedrę Sankt-Petersburską (wtenczas jeszcze – Leningradzką). 29 czerwca 1986 r. ogłoszony metropolitą Leningradzkim i Nowogrodzkim z misja kierowania również diecezją tallińską.

7 czerwca 1990 r. na Soborze Lokalnym Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego powołany na Moskiewski Tron Patriarszy. Intronizacja odbyła się 10 czerwca 1990 r.

Również bogata była działalność metropolity Aleksego na płaszczyźnie międzynarodowej. W składzie delegacji Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego brał udział w pracy III Zgromadzenia Światowej Rady Kościołów (ŚRK) w New-Delhi (1961); wybierano go na członka Komitetu Centralnego ŚRK (1961-1968). Był przewodniczącym światowej konferencji „Kościół a Społeczeństwo” (Genewa, 1966); członkiem komisji „Wiara i Ustrój” ŚRK(1964-1968). Jako głowa delegacji Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego brał udział w teologicznych debatach z delegacją Kościoła Ewangelickiego w Niemczech („Arnoldsheim-II”, Republika Federalna Niemiec, 1962), w debatach teologicznych z delegacją Związku Kościołów Ewangelickich w NRD – „Zagorsk-V” (Ławra Trójcy Świętej i Św. Sergiusza, 1984), z Ewangelicko-Luterańskim Kościołem Finlandii – w Leningradzie i w klasztorze Piuchtickim (1989). Przez ponad ćwierć wieku metropolita Aleksy poświęcał wiele uwagi działalności Konferencji Kościołów Europejskich (KKE). Od 1964 r. metropolita Aleksy zostaje jednym z przewodniczących (członków prezydium) KKE; na kolejnych generalnych zgromadzeniach wybierany ponownie na przewodniczącego. Od 1971 r. jest wiceprzewodniczącym prezydium i komitetu doradczego KKE. 26 marca 1987 r. obrany przewodniczącym prezydium i komitetu doradczego KKE. Na VIII zgromadzeniu generalnym KKE na Krecie w 1979 r. metropolita Aleksy występuje jako główny referent tematu „W sile Ducha Świętego – służyć pokojowi”.

Od 1972 r. metropolita Aleksy jest członkiem komisji wspólnej KKE i Rady Konferencji Episkopatów Europy Kościoła Rzymskokatolickiego. 15-21 maja.1989 r. w Bazylei metropolita Aleksy był współprzewodniczącym Pierwszego Europejskiego Spotkania (Zgromadzenia) Ekumenicznego na temat: „Pokój i sprawiedliwość”. We wrześniu 1992 r. na dziesiątym zgromadzeniu GeneralnymKKE, skończyła się kadencja Patriarchy Aleksego Drugiego w charakterze przewodniczącego KKE. Metropolita Aleksy był inicjatorem i przewodniczącym czterech seminariów Kościołów Związku Radzieckiego – członków KKE i Cerkwiwspółpracujących z tą regionalną organizacją chrześcijańską – które odbyły się w klasztorze żeńskim Zaśnięcia Matki Bożej w Piuchticach w latach 1982, 1984, 1986 i 1989. Metropolita Aleksy angażował się w prace międzynarodowych i krajowych organizacji, działających na rzecz pokoju. Od 1963 r. był członkiem zarządu Radzieckiego Funduszu Pokoju, uczestnikiem komitetu założycielskiego stowarzyszenia „Ojczyzna”, później członkiem władz tego stowarzyszenia (od 15 grudnia 1975 r.; wybierany ponownie 27 maja 1981 r. i 10 grudnia 1987 r.). Na V wszechzwiązkowej konferencji Towarzystwa Przyjaźni Radziecko-Indyjskiej 25 października 1980 r. obrany jego wiceprzewodniczącym. Od 11 marca 1989 r. – członek rady Fundacji Kultury i Piśmiennictwa Słowiańskiego. Delegat Światowej Konferencji Chrześcijańskiej „Życie i pokój”(Uppsala,Szwecja 20-24 kwietnia 1983 r.); współprzewodniczy obradom tej konferencji. Od 24 stycznia 1990 r. – członek zarządu radzieckiego Funduszu Miłosierdzia i Zdrowia. Od 8 lutego 1990 r. – członek prezydium leningradzkiego funduszu kultury. Od 1989 r. z ramienia Funduszu Miłosierdzia i Zdrowia pełni funkcję deputowanego w organach przedstawicielskich ZSRR.

Jego Świątobliwość Patriarcha Aleksy II był członkiem honorowym Akademii Duchownej Sankt-Petersburskiej oraz Moskiewskiej, a także Prawosławnej Akademii Kreteńskiej (Grecja); doktorem teologii Sankt-Petersburskiej Akademii Duchownej (1984); doktorem teologii honoris causa Akademii Teologicznej Kościoła Reformowanego Węgier w Debreczynie, wydziału teologicznego Uniwersytetu Jana Komenskiego w Pradze, głównego seminarium protestanckiego Kościoła Episkopalnego w USA (1991); seminariów duchownych św. Włodzimierza oraz św. Tichona w USA (1991),

W 1992 r. staje się członkiem rzeczywistym Rosyjskiej Akademii Edukacji. W 1993 r. – doktorem teologii honoris causa Uniwersytetu Alaska Pacific w mieście Anchorage w USA i laureatem nagrody państwowej Republiki Sacha (Jakucji) imienia A.J. Kułakowskiego „Za wybitną ofiarną pracę na rzecz konsolidacji narodów Federacji Rosyjskiej”. W tymże 1993 r. uzyskuje tytuł honorowego profesora Omskiego Uniwersytetu Państwowego za wybitne zasługi w dziedzinie kultury i edukacji oraz honorowego profesora Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego (MGU) za wybitne zasługi na rzecz odrodzenia Rosji. W 1994 r. – doktor honoris causa nauk filologicznych Uniwersytetu Sankt-Petersburskiego, wydziału teologicznego uczelni Serbskiego Kościoła Prawosławnego w Belgradzie. Członek rzeczywisty Międzynarodowej Akademii Informatyzacji (1996). Doktor honoris causa teologii Tbiliskiej Akademii Duchownej (1996); doktor honoris causa Akademii Medycyny Wojskowej (1999). Laureat złotego medalu Uniwersytetu Koszyckiego (Słowacja, 1996) w dziedzinie teologii prawosławnej, Członek honorowy Międzynarodowego Funduszu Miłosierdzia i Zdrowia; przewodniczący społecznej rady nadzorczej powołanej dla przywrócenia do dawnego stanu świątyni Chrystusa Zbawiciela. Nagrodzony wieloma odznaczeniami lokalnych Kościołów Prawosławnych Cerkwi i orderami państwowymi różnych krajów.

Podczas swej wieloletniej posługi biskupiej metropolita Aleksy zwiedził wiele diecezji Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego oraz wiele krajów świata, stając się uczestnikiem ważnych wydarzeń w życiu Kościoła. Na łamach prasy – zarówno kościelnej, jak i świeckiej w Rosji i za granicą opublikowano ponad 450 artykułów, wystąpień i opracowań pióra Jego Świątobliwości Patriarchy poświęcone tematyce teologicznej,historii Kościoła, walce o pokój, ekumenizmowi i wielu innym tematom. Jako Patriarcha Całej Rusi, regularnie wizytował liczne diecezje. Celem takich wizyt arcypasterskich było przede wszystkim otaczanie opieką odległych wspólnot prawosławnych, wzmacnianie kościelnej jedności i pomoc w niesieniu świadectwa współczesnemu społeczeństwu. Wiele uwagi Patriarcha Aleksy II poświęcał sprawie przygotowania kadr duchowieństwa dla Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego,edukacji religijnej ludzi świeckich, a także duchowemu i moralnemu wychowaniu młodego pokolenia. Z taką intencją otwierane są z błogosławieństwa Jego Świątobliwości seminaria i inne szkoły duchowne, szkółki parafialne; tworzone są strukturalne podstawy dla rozwoju kształcenia religijnego i katechizacji. W 1995 r. urządzenie kościelnego życia pozwoliło poczynić znaczące kroki w kierunku odtworzenia dawnego stanu kościelnej struktury misyjnej. Patriarcha Aleksy II przywiązywał dużą wagę do kształtowania w Rosji nowych współzależności pomiędzy państwem a Cerkwią. Przy tym on z przekonaniem opowiadał się za przestrzeganiem zasady rozdzielenia misji Cerkwi od funkcji państwa, nieingerencji każdej z tych władz w wewnętrzne sprawy drugiej. Zarazem uważał, jednak, że zgodne z zamysłem Bożym służenie Cerkwi i, z drugiej strony, służenie państwa społeczeństwu wymagają obustronnie wolnego współdziałania instytucji kościelnych, społecznych i państwowych. <>Dzięki przyjęciu nowych praw dotyczących wolności sumienia i organizacji religijnych, w których opracowaniu Patriarcha Aleksy II pod koniec lat 80-ych brał czynny osobisty udział, Cerkiew odzyskała możliwość prowadzenia na rzecz społeczeństwa nie tylko pracy katechizacyjnej, religijno-oświatowej i wychowawczej, lecz również działalności dobroczynne, wspomagania ubogich, posługi miłosierdzia w szpitalach, domach starców oraz w miejscach odosobnienia. <> Odpowiedzialna postawa Patriarchy pozwala między innymi usunąć napięcie pomiędzy rosyjskimi urzędami państwowego systemu muzealnictwa i ochrony zabytków a Cerkwią, wywołane przez nieuzasadnione obawy obu stron, a także wąsko pojmowane interesy korporacyjne bądź osobiste.

W szczególności, Patriarcha Aleksy II podpisał szereg wspólnych dokumentów z Ministerstwem kultury Rosyjskiej Federacji oraz z kierownictwem poszczególnych kompleksów muzealnych,znajdujących się na terenach należących do klasztorów o szczególnym znaczeniu pod względem religijnym, duchowym, ale również historycznym, dokumentów, które regulują wszystkie te kwestie i pozwalają klasztorom rozpocząć nowe życie. Patriarcha Aleksy II wzywa do ścisłej współpracy pomiędzy przedstawicielami wszystkich dziedzin kultury świeckiej i religijnej. Cały czas przypomina o konieczności odrodzenia kultury moralnej i duchowej, przezwyciężenia sztucznych granic pomiędzy kultura świecką a religijną, pomiędzy świecką nauką a religią. Szereg podpisanych przez Patriarchę Aleksego II wspólnych dokumentów dało początek roztaczaniu przez Cerkiew duchowej opieki nad sferą ochrony zdrowia, nad wojskowymi oraz funkcjonariuszami organów ścigania i ochrony prawa.

Przy wdrażaniu reform politycznych,społecznych i gospodarczych Jego Świątobliwość Patriarcha Aleksy Drugi wciąż przypominał o priorytecie celów moralnych nad wszystkimi innymi, o przewadze celów służby na rzecz dobra publicznego i konkretnego człowieka w działalności politycznej i finansowo-ekonomicznej.

Kontynuując tradycję chrześcijańskiej posługi niesienia pokoju, w okresie społeczno-politycznego kryzysu w Rosji jesienią 1993 r., w chwili zagrożenia wybuchem wojny domowej, Jego Świątobliwość Patriarcha Moskiewski i całej Rusi Aleksy Drugi wziął na siebie niełatwą misję godzenia politycznych namiętności,zapraszając do stołu rokowań przedstawicieli sił znajdujących się po przeciwnych stronach w tym konflikcie i pośrednicząc w rokowaniach.

Patriarcha występował z wieloma inicjatywami pokojowymi – przede wszystkim w związku z wojną domową na ziemiach byłej Jugosławii, w konflikcie wokół Górskiego Karabachu, Republiki Czeczeńskiej. W okresie patriarszej posługi Aleksego II jako namiestnika Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego została utworzona duża liczba nowych diecezji. Takim sposobem powstało mnóstwo umiejscowionych bliżej parafian ośrodków kierownictwa duchowego i administracyjnego, sprzyjających ożywieniu życia religijnego, zwłaszcza w odległych regionach. Patriarcha Moskiewski i całej Rusi Aleksy II, również jako urzędujący biskup miasta Moskwy, poświęcał bardzo dużo uwagi odrodzeniu i rozwojowi życia diecezjalnego i parafialnego. Te starania w znacznym stopniu mogą stanowić wzór organizowania życia diecezjalnego i parafialnego na innych terenach.

Poza dbałością o doskonalenie systemu wewnętrznych struktur kościelnych, o które Patriarcha nieustannie się upominał, apelując o aktywne i odpowiedzialne uczestniczenie w nim wszystkich bez wyjątku członków Cerkwi – na prawdziwie ewangelicznych zasadach sobornosti. Arcypasterz Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego przywiązywał niezmiernie dużą wagę do kwestii jedności wszystkich Prawosławnych Cerkwi w dziele wspólnego głoszenia Prawdy Chrystusowej światu.

Autentyczną współpracę między różnymi chrześcijańskimi konfesjami ze względu na potrzeby nowoczesnego świata Jego Świątobliwość Patriarcha Aleksy II uważał za chrześcijański obowiązek i za drogę do realizacji Chrystusowego przykazania jedności. Pokój i zgoda społeczna, do której nieustannie wzywał Patriarcha Aleksy II, w sposób nierozerwalny łączą w sobie przychylne ludzkie wzajemne zrozumienie i solidarną współpracę pomiędzy zwolennikami różnych religii i światopoglądów.

Źródło: strona oficjalnego serwisu RKP – .& – http://www.mospat.ru/index.php?mid=78

Tłumaczył Jerzy Szokalski

Ambasada Rosji w Polsce wyraża podziękowanie Panu Jerzemu Szokalskiemu za udostępnienie tłumaczenia biografii Patriarchy Aleksego II.